Толинд дурласан бүсгүй

З.Уянга: Бид энэ орчлонд жуулчлах гэж ирсэн зочин

 “Эгчийгээ битгий магтаж бичээрэй. Зургаа зураад явж байх минь л надад жаргал” хэмээн “Blue moon” галерейн захирал зураач З.Уянга хэлсэн. Зураач аавын охин тэрбээр Эрдэнэбат хэмээх зураачтай ханилан, Есүнгэ, Тэмүгэ нэртэй хоёр зураачийн ээж болж, бүх л амьдралаа урлагт зориулж яваа нэгэн. Зураач бүсгүй өчигдөр Вэн Цань Жань хэмээх уран бүтээлчтэй хамтран Хятадын соёлын төвд үзэсгэлэнгээ нээжээ. Түүнтэй ярилцлаа.

-“Blue moon” галерей зураачдыг их дэмждэг юм билээ. Яагаад галерей нээхээр шийдсэн бэ?

-Зураачид нэг үзэсгэлэн гаргахад 10 гаруй сая төгрөг зарлагаддаг. Ачаан дээр нь ачаа нэмж мөнгө авах хэцүү. Гэхдээ бүх зураачийн үзэсгэлэнг үнэгүй гаргахгүй л дээ. Тодорхой шалгуур тавьдаг. Манай зураачдын амьдрал их хүнд. Хувийн менежергүй болохоор ар гэрээ авч явахын хажуугаар зургаа зурна. Гэтэл уран бүтээлчид зөвхөн зургаа зураад, мөнгөнд санаа зовохгүй амьдрах ёстой. Менежер гэж тусдаа хүн менежментийг нь хийх хэрэгтэй. Гэхдээ би гадаад, дотоодын олон менежертэй байж үзсэн. Хүний шунал хэцүү учраас шударга байж чаддаггүй юм билээ. Зураач нар гэрээ байгуулах гэх мэт бичиг цаасны асуудалд маруухан учраас хүнд ашиглуулчих гээд байдаг талтай. Тиймээс зовлон нэгтэй, уран бүтээлч хүн л тэднийг ойлгож чин сэтгэлээсээ тусалж чадна гэж бодсон. Үзэсгэлэнгийн танхимтай болох нь миний, манай гэр бүлийн мөрөөдөл байсан. “Blue moon” группийнхэн санал тавьсан юм.

-Та И.Е.Репиний нэрэмжит урлагийн академийг төгссөн гэсэн үү. Оюутан насныхаа тухай дурсахгүй юу?

-Санкт-Петербургийн тэнгэр дандаа бүрхэг, агаар нь чийгтэй. Цэлмэг нартай газраас очсон надад дасахад хэцүү байсан. Эхэндээ их нойр хүрдэг байлаа. Саарал хот учраас зураг хүртэл тийм болчихдог. Монголчууд ичимхий болохоор социализмын үед натурт сууж хувцсаа тайлах хүн ч олддоггүй байлаа. Тиймээс нүцгэн натур зурж үзээгүй. Тэнд очоод нэгд үгээр курстээ натур зурах болов оо. Харандаа, цаасаа бэлдээд сууж байтал багш минут харлаа, бэлдээрэй гэсэн. Тэгээд зурах гээд л харсан чинь нүцгэн хүн зогсож байдаг байгаа. Их ичсэн шүү.

-Танай аав зураач, ээж тань балетчин байх аа?

-Манай аав театрын зураач. Хар Зоригоо гэхээр хүмүүс андахгүй. Ээж минь гавьяат жүжигчин Ю.Цэрмаа гэж хүн бий. Миний бага нас тэр чигээрээ балет, уран зурагтай холбоотой. Намайг зураач болоход аав минь хамгийн том нөлөө үзүүлсэн. Уран бүтээлч хүн өөртөө итгэлгүй байвал уран бүтээл хийж чадахгүй шүү дээ. Аав хар багаас л авьяастай гэдгийг минь ойлгуулж “Миний охин мундаг, чадна” гэж урам өгнө. Бас шүүмжилнэ. Ер нь хамгийн дотно хүн л шударгаар шүүмжилдэг. Бусад хүн болохоор гомдоохгүй гэсэндээ ч тэр үү, шүүмжлэхийг хүссэн ч хэлэхгүй. Гэтэл хүн шүүмжгүйгээр хөгжихг үй. Миний зургийн хамгийн эхний үзэгч аав. Зургийг минь харж зогсоход нүүрнийх нь хувирлаар таалагдсан уу, үгүй юу гэдгийг хэлэхээс нь өмнө унших гэж оролддог байлаа.

-Таны уран бүтээлийн ихэнхийг балетийн зураг эзлэх юм. Бүжигчин болъё гэж бодож байсан уу?

-Арван нэгэн үзэсгэлэн гаргаснаас тав, зургаа нь балетийнх байх шүү. Уран бүтээл надаас ургаж л гардаг хойно өсс өн орчин, үзэж харснаа тусгана. Би ер нь балетийн тухай зурахаа болихгүй байх аа. Хүмүүс тайзан дээрх балетийг л хардаг. Харин би тайзны ард буцалж буй амьдралд өсс өн. Тэнд эрч хүчээр дүүрэн, хүмүүс нь бүгд залуу. Хөгжим, хөдөлгөөн хоёрын зохицол тааж гүйцэмгүй гайхамшигтай. Багадаа балетчин болно гэж боддог байсан. Тэр үеийн моод байсан ч юм уу, охидын мөрөөдөл байлаа. Гэхдээ ээж минь хүнд хүчрийг нь мэддэг учраас хориглосон л доо. Хэрвээ балетчин болсон бол аль хэзээний тэтгэвэртээ гарчихсан байхгүй юу.

-Урлагийн аль ч төрөлд шүүмж дутаад байх шиг. Энэ юутай холбоотой вэ?

-Энэ бол мөхөл. Шүүмж заавал байх ёстой. Манай зураачид дэндүү дураараа, шүүмжийг хүлээж авахгүй тохиолдол их.

-Орчин үеийн урлаг хэлбэр шүтсэн юм шиг санагддаг. Та энэ тал дээр ямар бодолтой байдаг вэ?

-Яаж ч зурахыг хүлээн зөвшөөрдөг. Гэхдээ тэр нь хог биш урлаг байх хэрэгтэй. Ямар ч муу зураачийн бүтээлд заавал нэг гайхамшигтай юм байдаг. Нэг бүтээл хийх гэж яаж зовж, хөдөлмөрлөдгийг мэдэх учраас бүгдийг нь л хүндэлдэг. Гэхдээ урлагт түвшин гэж бий. Тэрийг урлаг судлаачид, өндөр түвшинд боловсорсон зураачид ялгана. Харин үзэгчид өөрт нь ойр, сэтгэлийн гүнд байсныг нь дүрсэлсэнд дуртай байдаг.

-Энэ л миний хамгийн сайн бүтээл гэж нүүр бардам хэлж чадах бүтээл бий юү?

-Одоо боллоо, үүнээс илүүг хийж чадахгүй гэж хэлэх арай эрт байна. Надад ядаж хорин жил амьдрах нас байна шүү дээ. Энэ хугацаанд юу ч хийж магадгүй. Хүн ер нь дөчин насандаа өөрийгөө олдог. Амьдрал, үзэл бодол, бүх зүйл нь тэгшрээд хийх бүтээх хүсэл ихэснэ. Алдартай хүмүүсийн намтрыг харахад 70, 80 нас хүрсэн ч гайхалтай бүтээлүүдээ туурвисаар л байсан юм билээ. Монгол хүн л өөрийг өө эрт хөгширсөнд тооцдог.

-Тэгвэл та өөрийгөө олоогүй үедээ зурсан зургуудаа одоо хараад юу гэж дүгнэдэг вэ?

-1993 онд гаргасан анхны үзэсгэлэн одоо хүртэл санаанаас гардаггүй юм. Уран бүтээлч болж чадсан уу, үгүй юу гэдгээ мэргэжил нэгтэй олон хүний өмнө тайлагнаж байгаа хэрэг. 100 гаруй бүтээлтэй, дан төмөр барын үзэсгэлэн байсан. Уран зураг шиг гоё сайхан өнгөгүй, хар цагаан, бас Монголын анхны бие даасан график зургийн үзэсгэлэн байсан болохоор хүмүүс ойлгож хүлээж авах болов уу гэдгээс их айсан. Гэтэл санаснаас ч олон хүний сэтгэлд хүрч, энгийн үзэгчид хүртэл сайхнаар хүлээж авсан. Тэр үзэсгэлэнгээрээ Урчуудын эвлэлийн хорооны шагнал авсан. Тэр үнэлэлт, урам зориг өнөөг хүртэл намайг тэтгэж явна.

-Архи уухаар, эсвэл гэв гэнэт л онгод ордог гэж зураачид ярьдаг. Таны онгод хэзээ ордог бол?

-Би байнгын бэлтгэлтэй байдаг. Зургаа зурахын тулд нүдэндээ байнга төсөөлөн оюун ухаандаа бүрэлдүүлнэ. Түүнийгээ цаасан дээр сараачиж, байнга эскиз зурна. Тэгж байгаад л яг боллоо гэсэн үедээ зурж эхэлнэ шүү дээ. Уран бүтээл яг хүүхэд шиг цаанаасаа төрөх өдөртэй. Хувь заяагаараа хэзээ төрөх ёстой, тэр өдрөө л төрнө. Миний бүх дотоод ертөнц шингэсэн болохоор хүүхэд л гэсэн үг.

-Тэгээд хүүхдээ хүнд “үрчлүүлэх” хэцүү биш үү?

-Эхлээд нэлээд хэцүү байсан шүү. Үзэсгэлэнгийн үеэр хэдхэн зураг зарчихаад бусдыг нь өгдөггүй байсан. Бид хүмүүст аз жаргал бэлэглэх гэж зурдгаа сүүлд нь ойлгосон. Зураач тэр олон зургаа гэртээ, эсвэд урландаа тоосонд даруулаад л хадгална. Харин хүмүүс бол гэртээ өлгөөд түүнээсээ таашаал авна шүү дээ.

-Бүтээлээ дууссаны дараа ямар мэдрэмж төрдөг бол?

-Ямар гоё вэ, би үүнийг хийчихэв үү гэж бодно. Өөрийн санаанд хүртэл хийх хэцүү. Зарим бүтээл гурав, дөрөв дахин зурж байж санаанд хүрдэг. 100 хувь биш ч боломжийн болсон гэж дүгнэсэн зурган дээрээ л гарын үсгээ зурдаг. Залуу байхад таалагдаагүй зурагнуудаа урчихдаг байлаа. Одоо чадахгүй юм билээ. Тэгэхдээ нэг бүтээл гэхээсээ үзэсгэлэн гаргачихаад харж суух хамгийн их жаргалтай. Нэг үзэсгэлэн гаргахын тулд нэлээд хэдэн жил зарцуулна. Бүх зургаа урландаа дэлгээд суух боломжгүй учраас харчихаад л, давхарлаад хураана. Заримдаа урьд нь юу зурснаа ч мартана. Тиймээс үзэсгэлэнгээ гаргахаар дэглэж байх агшинд өөртөө дүгнэлт хийнэ. Шүүмжлэлтэй хандана. Тэр коллекц дахиад нэг дор хэзээ ч цуглахгүй. Тухайн үзэсгэлэнгээс хоёр гурван зураг өөрт үлдвэл л их юм. Үеийн юм үеэрээ үлддэг болохоор тэр мөч давтагдашгүй.

-Та түрүүнд хүн дөч хүрээд өөрийгөө олдог гэсэн. Тэгвэл таныхаар амьдралын утга учир чухам юунд байдаг вэ?

-Бид энэ орчлонд жуулчлах гэж ирсэн зочин. Богинохон хугацаанд энэ биед оршиж байгаа учраас Уянгаад нэг их санаа зовдоггүй. Өнөөдөр би ямар байх надад огт сонин биш. Харин сүнсэн биеэ зөв байлгахад анхаардаг. Хойд насанд итгэдэг.