2013-08-07 17:34:07
Монголын кино үйлдвэрийг гэр бүлийн үйлдвэр хэмээн хошигнодог байжээ. Эндээс 40 гаруй хос төрсний нэг нь Н.Бямбажав, Ж.Норолхоо нар. Монголын кино урлагт амьдралынхаа 50 гаруй жилийг зориулсан хос багана хоёул соёлын гавьяат зүтгэлтэн. Н.Бямбажав Кино үйлдвэрийн дарга, БСШУЯ-ны Соёл урлаг хөгжүүлэх сангийн захирлаар ажиллаж, олон киноны хувь заяаг шийдэлцэж, арын албаны хүндийг үүрэлцэж явсан нэгэн. Түүний эхнэр Ж.Норолхоог баримтат киноны хатан хаан гэж болмоор.
-Та хоёр хэрхэн танилцсан бэ. Анх харсан сэтгэгдлээсээ хуваалцахг үй юу?
Ж.Н: -Намайг кино үйлдвэрт эвлүүлэгчээр ажиллаж байхад дадлага хийхээр ирсэн нэг хүү хальс бүрээс нэг нэг см-ийг хайчилж өгөөч гэж орж ирсэн. Ногоон хавтас барьчихсан, хүрэн костьюмтай цэвэрхэн цагаан залуу байлаа. Тухайн үед нэг их анзаарааг үй. Гэртээ харих гэхэд Улаанхуарангийн автобусанд хамт сууж ойрхон амьдардгаа мэдэлцээд дотноссон.
Н.Б: -Одоо л ийм болчихсон болохоос сайхан бүсгүй байсан шүү дээ. (Инээв) Би гадаадад сургуульд сурдаг, барагтай охин тоохоорг үй залуу байлаа. Энэ маань их аятайхан биетэй, дажг үй бүсг үй байсан. Шууд л нүдэнд туссан. Тэр үед одоогийнх шиг ресторан, баар гэж байх биш, гэрт нь хүргэж өгөх замдаа л дотно танилцана. Тэгээд л аав, ээжтэйгээ уулзуулж, нэг гэрт орсон.
-Норолхоо гуай ажилчин болчихоод дадлагын хүүтэй дурлалцсан хэрэг үү?
Ж.Н: -Би дунд сургуулиа төгс өөд Улаанбаатарт Багшийн дээд сургуулийн биеийн тамирын ангид орсон. Тэгээд удалгүй кино урлагт татагдаад сургуулиасаа гарч Кино үйлдвэрт орсон юм. Тэгэхээр бид хоёр насны зөрүү байхгүй.
-Амьдрал үргэлж дардан байдагг үй. Та хоёр тохиолдсон бэрхшээлээ хэрхэн туулж байсан бэ?
Н.Б: -Орос руу явахдаа Кино үйлдвэрийн хашаанд таван ханатай гэр бариад Норолхоогоо гурван хүүхэдтэй нь үлдээгээд явж байлаа. Дөрв өн ч удаа айлын халаасны өрөөнд амьдарсан. Хүний эрхэнд айлд амьдрах хэцүү шүү дээ. Хүүхдүүдээ цуглахаар өрөөний хаалгаа цоожилно. Айлд зочин ирвэл өрөөнөөсөө гарах эрх байхгүй.
Ж.Н: -Бид анх ширээ сандал, аравч, нэг ортой л нийлж байлаа. Хажуу өрөөнд амьдарч, байнга нүүж суудаг айлд олон эд хогшил ч хэрэггүй. Буйдангаа сунгаад бүгдээрээ зулж унтана. Байнга нүүхээр хүүхдүүдэд их хэцүү. 1980-аад онд байранд орсон. Тэр үеийнхэн одооны залуус шиг мөнгө төгрөг, ашиг хонжоо харж гэрлэхгүй шүү дээ. Сэтгэлээ л дагана.
Н.Б: -Дээр үед хурим найр гэж сүйд болдоггүй байлаа. Бид хоёр ханилаад олон жилийн дараа гэрлэлтээ батлуулсан. Жижигхэн байшин барихдаа их хөглөж билээ. Шалан дээр ханыг нь угсраад, найзуудыгаа дуудаж байгаад дөрвөн буланг нь нийлүүлж дээврийг нь хийсэн.
-Биенээсээ хэр удаан холдож байсан бэ?
Ж.Н: -Нөхөр маань сургуульд явсан үеийг нийлүүлээд тооцвол тав, зургаан жил хол амьдарсан. Гэхдээ ажил гэж завгүй гүйсээр хэр их хугацаа өнгөрснийг анзаардаггүй байлаа.
-Айл гэрт ам мурийх зүйл бишгүй. Хэн нь буулт хийдэг вэ?
Ж.Н: -Миний хань түрүүлж буулт хийдэг. Дандаа инээж, баясна гэж юу байх вэ. Муудалцана. Гэхдээ хэзээ ч зодолдож байгаагүй ээ. Бямбажав дэндүү гэмээр хүлээцтэй хүн. Ямар сайндаа “Буруу юмыг шууд л хэлж зогсоохгүй бол газар авна. Буруу зүйл дээр хүлээцтэй хандаж давруулж болохгүй” гэж би дандаа хэлдэг юм.
Н.Б: -Хэлье гэснээ шууд л хэлдэг шударга хүн. Дайчин эмэгтэй. Өөлье гэвэл жаахан хурц.
-Эрэгтэй хүмүүс гэрийн ажил хийх нь ховор. Бямбажав гуай хэр их тусалдаг байв?
Ж.Н:-Залуудаа хувцас гутал энд тэнд хөглөрч хэвтвэл өөрийнхийг өө л хураадаг байлаа. Айлын ганц хүүхэд болохоор тэгдэг байсан байх. Гэхдээ их нямбай, цэвэрч хүн.
-Даргын эхнэр гээд хов живэнд өртдөг байв уу?
Ж.Н: -Кино үйлдвэрийн Филатова гэж хочилдог байсан. Ажлаа хийгээд явж байхад элдвээр ярих хүн ганц нэг байсан. Намайг сайн ажиллалаа гээд шагналд тодорхойлохоор Бямбажав хасчихна.
Н.Б:-Гэр бүлийн хоёр хамт ажиллаж, нэг нь дарга, нөгөө нь цэрэг байх их хүндрэлтэй. Эхнэрээ сайн ажиллаж байсан ч шагнаж, дэвшүүлж чаддагг үй, нэрийг нь дардаг байсан.
Ж.Н:-Ашгүй энэ маань яам руу явж санаа амарсан. (Инээв)
-Гэр бүлийн аз жаргалын нууц юу вэ?
Н.Б: -Хамгийн гол нь хэрүүл уруулг үй, бие биенээ хүндлээд, амьдралын төлөө зүтгэх хэрэгтэй. Урам хайрлаад, нэгнээ дэмжээд байвал амьдрал цэцэглээд л ирнэ.
Ж.Н: -Шударга амьдрах хэрэгтэй. Амьдрах гэж байна, тэмцэх гэж байна гээд л луйвар хийгээд байж болохгүй. Хоёул киноных болохоор биенээ их ойлгодог байсан. Гурав дөрөв хоног гэртээ очихгүй ажиллах үе ч байсан. Өөр нөхөртэй байсан бол ойлгохгүй шүү дээ.
-Та хоёрын нэг өдөр хэрхэн өнгөрч байна вэ?
Ж.Н: -Бямбажавын ээж 90 гарсан хөгшин бий. Бид гурав хамт амьдардаг. Хүүхдүүд тусдаа гарчихсан. Нэг нь эмч, нөгөөх нь барилгын инженер. Бага нь Австрид сурдаг. Амралтын өдөр ач, зээ нар ирж гэр буулгаад л явна шүү дээ. Одоо би нэг баримтат кино хийж байгаа.
Н.Б: -Өглөө босоод гэрээ цэвэрлэж, хоол хийнэ гээд ажил мундахгүй. Нэг нь гурилаа зуурч байхад нөгөө нь махаа хөшиглөнө гээд бүгдийг хамтдаа хийдэг. Ач, зээ нарынхаа хичээлийг давтуулна. Заримдаа эцэг эхийн хуралд сууна. Хүүхдүүдээ бага байхад нэг их сүйд болдоггүй байсан чинь ач, зээгээ их эрхлүүлэх юм.
-Яриагаа та хоёрын ажил, уран бүтээл рүү эргүүлье. Норолхоо эгч биеийн тамирын сургуульд сурч байгаад яагаад кино урлагт татагдах болсон бэ?
-Манай ээж сумын уран сайханч байсан. Сумын улаан буланд морин хуур хуурдана. Би улаан булангийн лаа асаагаад л тэр хавиас салахгүй, кино алгасахгүй үзнэ. Тэр үед “Зоригт хүү”, “Александр Матросов” гэж их сайхан кино гардаг байсан. Александр Матросов их бууг цээжээрээ хаадаг хэсэг одоо ч санаанаас гардаггүй. Энэ киноны дуу яаж гараад байна, яаж хөдлөөд байна гэдэг миний сонирхлыг их татдаг байлаа. Тэгээд Багшийн дээдийн биеийн тамирын ангид ороод удалгүй Элдэв-Очирын нэрэмжит кинотеатрт “Аманхуур” киног үзээд шууд л киноны хүн болохоор шийдсэн. Яах учраа олохгүй Кино үйлдвэрийн газрын үүдээр хэсэг эргэлдлээ. Камер үүрсэн хөөрхөн хөвгүүд гарч ороод л байсан. Одоо бодоход Б.Балжинням, Х.Дамдин гээд алдарт найруулагчид байсан юм билээ. Аз болж манай нагац эгчийн нөхөр Ардын хянан шалгах хороонд ажилладаг байсан. Тэгээд л Кино үйлдвэрт эвлүүлэгчээр орж “Зэрэг нэмэхийн өмнө” кинонд анх ажиллаж байлаа. Түүнээс хойш есөн кинонд эвлүүлэгч хийгээд 1975 онд найруулагч болсон.
-Д.Сүхбаатар, Х.Чойбалсан, С.Зориг гээд олон түүхэн хүний тухай баримтат кино хийж байсныг тань мэднэ. Хэдэн баримтат кино найруулсан бэ?
-“Түүхэн хүрд” кино сэтгүүлд 217 кино хийсэн. Баян-Өлгийгөөс бусад аймагт очиж үзсэн. 2000 гаруй сурвалжлага, 105 баримтат кино хийсэн. Одоо бодоход харилцаа холбооноос бусад салбарын тухай баримтат кино хийжээ. Н.Багабанди Ерөнхийл өгчийн ивээл дор Монгол кинонд хамгийн анх компьютерийн арга хэрэглэсэн архидан согтуурлын эсрэг баримтат кино хийсэн. Алтан үеийн одуудтай бүгдтэй нь цуг ажиллаж байснаараа бахархдаг.
-М.Жавгантай хамт “Босоо ороолон”, Ж.Барамсайтай хамт “Хүний юм” гэж уран сайхны кино хийж байсан. Яагаад баримтат киногоор дагнасан бэ?
-Уран сайхны кино эмэгтэй хүнд их хэцүү. Нөгөө талаар баримтат кино хамгийн чухал нь. Хэзээ ч үнэ цэнээ алдахгүй, урт настай. Хойч үед хэрэгтэй. Дээр үед ийм байжээ гэж ном зохиолоос уншихаас илүү дүрсийг нь харвал хүнд илүү хүрнэ шүү дээ.
-Одоо танд хийх юмсан гэж дотроо бодож явдаг ямар бүтээл байдаг вэ?
-Өөрийнхөө амьдралаар кино хиймээр байна. Миний амьдрал их сонин. Би 11 сартайдаа хөлд орсон гэсэн. Тэр үед ээжийн дүү манайд ирчихсэн ээжтэй хууч хөөрөөд суучихаж. Ах хонио хариулахаар явахад би араас нь гараад төөрчихөж л дээ. Голд унаж үхэх вий гээд бөөн уйлаан майлаан болжээ. Манай Увсын Цагаанхайрхан сумын хамгийн баян айл хүүхэдгүй. Тэднийх нүүх гээд ачаагаа баглаад, бууцаа цэвэрлээд байж байтал хойд толгодын энгэр дээр шар сэвлэг хийсээд л нэг хүүхэд там түм гишгэж унаж, туссаар хүрээд ирсэн гэнэ. Өнөөх айл ч хүүхэдтэй боллоо гэж баярлаад шингэн юм уулгах гэсэн арвайн гурил руу заахаар нь баяд хүүхэд гэж мэдсэн гэсэн. Тэднийд байсан манай аавын найз шонхор Гомбо миний нүдийг хараад таниж л дээ. Тэр айлынханд ч хэлэлгүй шууд л манайх руу давхиад хэл хүргэжээ. Аав ч замыг нь тосоод очтол хариугүй Хангирцагийн гол гатлах гэж байна гэнэ. Арган дотор нэг хүүхэд суучихсан сэвлэг нь хийсэхэд охин нь мөн байжээ. Аав шууд л давхиж очоод шүүрчихсэн гэсэн. Энийг дүрсжүүлээд бодохоор аятайхан кино гарах юм шиг санагддаг.
-Бямбажав та олон кинонд ажиллаж, сум орон нутгтийнханд кино үзүүлэх ажил хийдэг байсан гэсэн. Тэр үеийн кино хэрхэн бүтдэг байсан бэ?
-Хэдийгээр нэг намын эрхэнд байсан боловч одоо үзэхэд ирээдүйгээ харсан сайн бүтээлүүд гардаг байжээ. Олон шат дамжлагаар хянадаг байсан нь чанартай бүтээл гарахад их нөлөөлсөн. Д.Нацагдоржийн “Саруул талын ерөөл”, “Гарьд магнай” зэрэг кино олонд хүрэх үгүй нь шийдэгдэхгүй удсан. Далайцэрэнд яагаад Далай гэж нэр өгсөн бэ, хамгийн сүүлд цустай муна бариад явж байна гээд л гарсныхаа дараа их асуудал үүсгэж, “Гарьд магнай” Үзэл суртлын хэлтэст шалгагдсан. Дээр үед хятадууд Буянт, Далай, Заяат нэр авдаг байсан. Тухайн үедээ киноны үг хэллэг, үзүүлж байгаа зүйл бүгд нарийн байлаа шүү дээ.
-Орчин үеийн Монголын кинонуудаас алийг нь үнэлж байна вэ. Залуу уран бүтээлчдэд захих зүйл юу байна вэ?
-“Аравт” сайн кино болсон. Манай залуус юм хийж байна. Гэхдээ гүнзгий утга санаагүй, гадны бүтээлээс хуулбарласан харагдах юм. Нэг л зүйлийг ойлгох хэрэгтэй. Монголын үзэгчид цөөн учир энд мөнгө олох, зардлаа нөхөх боломж ховор. Хятадууд кино хийхэд 500 сая хүн үзлээ гэхэд ашиг олно. Тэгэхээр бид үндэснийхээ онцлогийг харуулсан түүхэн бүтээл хийж, гадагшаа гаргах хэрэгтэй. Ахмад үеийн киночид бүгд дуусчихаагүй байгаа дээр үгийг нь сонсох хэрэгтэй.
No comments:
Post a Comment