2013-08-15
Шувуудын жиргээ, горхины урсгал, цонх хагарах, хаалга чахрах, санаа алдах, мэгшин уйлах, хөхүүн инээд гэх мэт хорвоогийн олон өнгийн түмэн дуу. Энэ хорвоог аниргүйгээр төсөөлөх гээд үз дээ. Хүний амьдралын нэгэн хэсэг кино ертөнцөд ч дуу чимээ үгүй бол сонсголгүй хүнээс өөрцгүй.
Бидний үзэх дуртай “Гарьд магнай”, “Тод магнай”, “Цэц магнай”, “Аман хуур”, “Нийслэл хүү” гээд 40 гаруй уран сайхны кино, 230 баримтат, 70 гаруй орчуулгын бүтээлд дуу чимээ, бэлэглэсэн дууны найруулагч Б.Баянбатыг энэ удаагийн “Далд хүмүүс” буландаа урилаа. Тэрбээр 1962 оноос Монголын кино үйлдвэрт ажиллан, татан буугдахад нь чөлөөндөө гарчээ.
Монголын анхны дээд мэргэжилтэй дууны инженер гэгддэг түүнийг Соёлын гавьяат зүтгэлтэн болох ёстой хүний нэг хэмээн нөхөд нь үнэлдэг юм билээ. Дугуй хар малгай духдуулж өмсдөг намхан нуруутай залууг киноныхон малгай жаал хэмээн хочилдог байж.
-Анх МУИС-ийн физикийн ангийг төгссөн гэсэн. Яаж яваад урлагийн хүн болчихов оо?
-Дүүгээ өнгөрснөөс хойш эмч болно гэж боддог байлаа. Манай анги удирдсан багш физикийн багш байсан юм. Тэгсэн ахлах ангид орох жил атом, молекул, таталцлын хууль үзээд, багш маань сонирхолтой түүх яриад байхаар нь физикт дурлачихав аа. Урлагийн хүн болно чинээ бодож явсангүй. Дээд сургуулиа төгсөөд Дархан хотод очиж ажиллая гэж боддог байлаа. Тэр үед Дархан хот дөнгөж байгуулагдаж байсан. Би орос дуу, хөгжимд дуртай хаа сайгүй магнитафон хангинуулж явдаг хүүхэд байв. Тэгээд орос мэргэжилтнүүдтэй найзалж нөхөрлөе, тэдний соёлоос суралцъя, хэл суръя гээд Дарханд ажиллахаар саналаа өгсөн. Гэтэл Кино үйлдвэрээсдууны инженерийн хуваарь ирэхэд намайг дуу хөгжим сонирхоод пянз цуглуулаад байдаг болохоор багш хуваарилчихсан.
-Тэр үед пянз цуглуулдаг хүн ховор байсан уу?
-Оюутан байхдаа дэлгүүрт Польшийн пянз тоглуулагч хараад сарын стипентээрээ авч байлаа. Захаас янз бүрийн пянз авсаар орос киноны дууг бүгдийг сурчихсан байсан.
-Хамгийн анх ямар киноны дууг найруулж байсан бэ?
-Б.Жамсран найруулагч “Чи надтай нэг баримтат кинон дээр ажиллаад орхи” гээд өөрийн нутаг болох Сүхбаатар аймгийн тухай кино хийж байсан. Дараа нь “Аман хуур”-ын дууг найруулсан.
-Алтан үеийнхэнтэй хамт ажиллаж байсан азтай хүн юм аа.
-Тэр үеийн мундагчууд айхтар ажилсаг, хүнийг ойлгож харилцдаг хүнлэг халамжтай, хатуурхах цагтаа хатуурхдаг, шударга шулуун сайхан хүмүүс байсан. Гэхдээ алтан үеийнхэн гэхээр хэдэн найруулагч, жүжигчдийг хэлж болохгүй. Тэр чадалтай оператор, эвлүүлэгч, засварчид, гэрэлтүүлэгч гээд арын албаныхан ч гэсэн киноны төлөө зүтгэж байсан алтан үеийнхэн юм шүү.
-Таныг анхны дээд боловсролтой дууны найруулагч гэдэг. Танаас өмнөх дууны найруулагчид хэрхэн ажиллаж байсан бол?
-Бүгд л амьдралаас туршлагажсан. Төрмөнх гээд нарийн аппарат төхөөрөмж дээр ажилладаг ерөнхий техникч, Доржсүрэн хэмээх засварын нарийн ажил хийдэг хүн байсан. Тэдэнд хийж чадахгүй ажил ховор. Онол мэдэхгүй ч дадлагаараа инженерийн дайтай байсан.
-Аль кинонд ажиллах хүндрэлтэй байсан бэ?
-“Гарьд магнай”, “Гоц магнай”, “Цэц магнай” бага зэрэг ажиллагаатай байсан. Даншиг наадам болоход олны хэсэг бичнэ. Олон хүний дууг бичээд дундаа орж байтал машин, мотоцикль дуугарч, эсвэл “Хөөе Аагий” гэж хэн нэгэн гэнэт дуудна. Дахин бичиж байтал хажууд радио дуугарч байх жишээтэй.
-Уран сайхны кинонд алдвал дахин давтаж болно. Харин боломжгүй үед яадаг вэ?
-Өндөр албан тушаалтай хүн үг хэлж байхад хоцорвол “Бичиж авч чадсангүй. Та дахиад хэлээд өг” гэж болохгүй шүү дээ. Дууны найруулагчид алдах эрхгүй. Ялангуяа баримтат кинон дээр алгуурлаж болохгүй.
-Дуу бичлэг хийдэг байв уу?
-Хийлгүй яах вэ. “Аман хуур” киноны барилгачдын хоор, “Нийслэл хүү”, “Тууврын зам”, “Хүний сайхан сэтгэл” гээд олон киноны дууг бичиж байсан. Орчин үед ая, дуу, хоорыг тусад нь бичээд нийлүүлж янзалдаг болж. Тэр үед тийм зүйл байхгүй. Бүгдийг нэг дор суулгаад л бичнэ. Улсын филармонийн найрал хөгжимчид, Цэргийн ансамблийнхан бүгд нэг танхимд багтах хүндрэлтэй. Нэг аялгуу нөгөөдөө дарагдана. Гоцлол дуучин, найрал дуучдын хоолой, оркестр гээд бүгдийг нэгэн хэмжээнд сонсогдохоор бичиж авах хэцүү. Гэхдээ одоо сонсож байхад тийм муу болоогүй юм билээ.
-Таны бодлоор орчин үеийн киноны дууны найруулга хэр байна вэ?
-Одоо үеийн кино голдуу камераар бүгдийг бичдэг. Түүнд нь үг яриа нэг бол хөгжим дуугарна. Гурав дахь чимээгээр уран сайхан болгож баяжуулах бүтээлч санаа орхигдоод байна. Бидний үед нэг хэсэгт гэхэд л 10 гаруй янзын дуу оруулна. Тухайлбал, “Хүний сайхан сэтгэл” кинонд хоёр хөгшин гэртээ сууж байхад хүүхдүүд нь ирдэг. Энэ хэсэгт гэр дээр бороо орох, тэнгэрийн дуу, гал түлэх, хайч хавирах, нохой хуцах, хөлийн чимээ, уйтгартай өнгө аяс оруулах дусаалын чимээ гээд бүгдийг нарийн бодож найруулна. Орчин үед дуугаар дүрслэх тал дээр хангалтгүй байна.
-Тэр чимээнүүдээ бичиж, цуглуулах гэж их ажил болдог байв уу?
-Тэгэлгүй яах вэ. “Уул усны үр сад” кинон дээр шувуудын гашуудлын орилоон дүрслэгддэг. Зургийг нь янз бүрийн аргаар авчихна. Гэтэл тэгж олон шувуу нэгэн зэрэг шаагилдах нь ховор юм байна. Өдөржин сахиж суугаад дөрөв, таван шувуу шаагихаар нь бичиж аваад дууг нь олшруулж байлаа.
-Цай самрах чимээг бичихдээ хүйтэн усанд вок хийгээд самрахад адил чимээ гардаг гэсэн. Үүнтэй адил өөр юуг юугаар орлуулдаг байв?
-Манай өрөөнд хувин сав, эсгий ноос, элс шороо, чулуу есөн шидийн зүйл байсан. Өглөө ажилдаа гарахдаа жигтэйхэн ганган гарсан хүн орой нь барилгын ажил хийсэн юм шиг л шороо тоос болоод харина. Хөдөө байгальд авсан зургийн дууг бичихдээ дандаа ямар нэг аргаар орлуулна. Манай нэг дууны найруулагч шавар шохойтой хутгалдаад бохирдсоноосоо болж яр шарх болоод мажийхаа шахсан удаа бий. Гал түлэх чимээг киноны хальс үрж, тэнгэрийн дууг шаар үлээж, цасан дээр явах чимээг төмсний гурил уутанд хийн базаж орлуулдаг байлаа.
-Янз бүрийн чимээг их мэдрэмжтэй хүлээж авдаг байх. Таны хувьд хамгийн сайхан нь юуны чимээ вэ?
-Усны урсгал, шувуудын жиргээ хамгийн сонсголонтой.
-Таны гэр бүлийн хүн бас Кино үйлдвэрт ажилладаг байсан гэсэн үү?
-1966 оноос тэтгэвэрт гартлаа Кино үйлдвэрт нягтлан бодогчоор ажилласан Н.Эрдэнэ гэж хүн бий. Дуу оруулагч агсан Д.Элбэгсайхан бид хоёрыг нийлүүлж өгч байлаа. Гадаад, дотоодод киноны ажлаар олон хоног явж эзгүй байхад энэ хүн л арын ажлыг зохицуулдаг байлаа шүү дээ.
-Таныг эссе, хөрөг шүүмж бичдэг, бүр хэвлэл мэдээллийн тэргүүний ажилтан болж байсан гэж сонссон. Найруулагч, сэтгүүлч болъё гэж бодож байсан уу?
-Сонирхлын дагуу шүүмж, шинжлэх ухааны тухай бичих дуртай. 1980-аад онд зөгнөлт кино зохиол бичээд хурлаар оруулсан ч техникийн боломжгүй гээд бүтээгүй. “Шинжлэх ухаан амьдрал” сэтгүүлийн зөгнөлт зохиолын буланд өгүүллэгүүдээ нийтлүүлж байсан. Ээждээ зориулж хоёр шүлэг бичиж байлаа. Дуу болгох санаа бий. Өөрийгөө голоод хүнд үзүүлдэггүй болохоос дэвтэр дүүрэн шүлэгтэй. Хойч үе, үр хүүхдүүд маань сонирхож магадгүй юм. Амьдралын тухай арван хэдэн мөр шүлэг бичсэн. Үүнийгээ олон жил бичиж байна. Бодож байгаад л нэг мөр нэмээд байдаг юм.
Түүнийг шалсаар шүлгийг нь авснаа уншигчидтайгаа хуваалцъя.
Орчлонд би амьдарч явна
Он цагийн нэгээхэн хэсгийг эзэгнэн
Орчлонд би амьдарч явна
Саран наран ээлжлэх тоолонгоор
Санаа бодол минь чамбайрч явна
Арагтай аргал, хувинтай ус
Алдрай багын минь хүндхэн ачаа
Аавын сургааль, ээжийн хайр
Амьдралд хөтөлсөн гэгээн мөр
Шувуудын зэллээ, шуудангийн машин
Сургуульд яаруулсан намрын дуудлага
Сүүн цацал, сувдан нулимс
Сүүдэртэй ч илчтэй ээжийн минь хайр...
No comments:
Post a Comment