Н.Онон: Ямар сайндаа л хүү маань намайг "Ах аа" гэх вэ дээ

 Х ТҮЦ хамтлагийн продюсер, жүжигчин Н.Ононтой ярилцсанаа хүргэе.

-Шинэ оныг 365 хуудастай дэвтэр гэвэл юу бичихээр төлөвлөж байна даа?

-Бүх хуудсыг нь дүүртэл бичихийг хичээнэ дээ. Байгууллага удирддаг хүн болохоор хувийн юм гэж байхаа больсон. Хийхээр төлөвлөсөн зүйлс дандаа л ажилтай холбоотой. Сайн зохиол олдвол дахиад нэг жүжиг тоглох санаатай, кино хийх төлөвлөгөөтэй сууна.

-Бидний эцэг эхийн үед өвлийн улиралд тэшүүрээр гулгаж, цасан хүн хийгээд л их зугаатай байсан гэдэг. Таны хүүхэд насны өвлүүд хэрхэн өнгөрсөн бэ?

-Би цасан хүн хийж байгаагүй ч миний үеийнхэн хийдэг л байсан. Одоо юм хөгжөөд тэгсэн үү, хүүхдүүд цасан хүн хийхээ больжээ. Би тэшүүрээр их гулгадаг байлаа. Даанч гулгах газар ховор байлаа.Тэр үед чөлөөт цагаа өнгөрүүлэх газар байх биш, хүүхэд насаа орцонд л өнгөрөөсөн дөө. Гитар тоглох нэг нь тоглоод л...

-Та гитарддаг байсан уу?

-Хэмжээндээ хэдэн ая дардаг байсан. Уг нь гитар сурах санаатай худалдаж авсан юм. Даанч ээж “Битгий гонгинуулаад бай” гэхээр нь больсон. Ээждээ буруу өгөөд яах вэ, өөрөө тийм ч их сонирхоогүй болоод л үгнээс нь зөрөөгүй байх. Би багадаа хөдөлгөөнтэй байж ээ. Юунд сонирхолтойгоо ч мэдэхгүй яваад байсан бололтой. Үндэсний бөх, сагс, гар бөмбөг, у-шугаар хичээллэж байсан.

-Та эрх хүүхдийн дүрийг чадварлаг бүтээдэг болохоор тэр үү, багадаа эрх байсан шиг санагддаг.

-Би айлын бага болохоор их эрхлэнэ. Дураараа, хүссэнээ хийнэ. Зөв эрхлэх хүнд хэрэгтэй чанар. Хүссэн зүйлийнхээ ард гарна гэж дайрах нэг талаараа зөв. Нийгэм өөрчлөгдөөд хүүхдүүдээ өөрсдийн үеийнх шиг хүмүүжүүлэх боломжгүй болж дээ.

-Та хүүхдүүдээ ямар аргаар хүмүүжүүлж байна вэ?

-Миний хүмүүжүүлэх ч гэж дээ. Хоногийн 24 цагийн 16-г нь ажилтай, гадуур өнгөрөөдөг. Эхнэр маань л ар талын хамаг ажил нугалж байна даа.

-Тэгэхээр тэдэнтэйгээ ойр дотно байж чадах уу?

-Дээр үед аав, ээж нар 17.00 цагт ажлаа тардаг, бямба, ням гаригт амраад хүүхдүүдтэйгээ цагийг хамт өнгөрөөдөг байж. Одоо бол тийм биш шүү дээ. Ямар сайндаа манай хүү жаахан байхдаа намайг “Ах аа” гэж дуудаж байх вэ дээ. Би үнэндээ гэр амьтай гэхээсээ илүү гадуур ажил хөөцөлдөх дуртай. Хааяа амрахаараа хүүхдүүдээ хичээл сургуульд нь хүргэж өгөх дуртай, сонирхолтой санаддаг. Эцэг эхчүүд ямар ч ажилтай байсан үр хүүхдүүддээ заавал цаг гаргах ёстой юм билээ. Хүмүүжүүлэх нь чухал биш хамт байх нь гол.

-Эмэгтэй хүний хамгийн дээдийн жаргал ээж болох гэдэг. Тэгвэл таны хувьд эр хүн болсны жаргал юу вэ?

-Би ч гэсэн аав болсноо дээдийн жаргал гэнэ. Байнга хүүхдүүдтэйгээ цуг байдаггүй болоод ч тэр үү, дэнхийсэн том болсон ч хайр хүрээд, унтаж байхад нь заавал үнсдэг. Багыгаа их эрхлүүлнэ ээ. Эхнэр маань “Чи хоёр томыг тоодоггүй байсан байж, бага охиноо хэтэрхий эрхлүүллээ, эрхийн тэнэг болж гүйцлээ” гэдэг. Хүүхэд эрхлүүлэх тусам гэдийдэг юм билээ. Тэгээд унтаж байхад ирээд үнсэнэ, сэрэхээр зугтаад “цаашаа цаашаа” гэдэг. Тэгэх нь их кайфтай байдаг шиг байгаа юм. Дөнгөж 20 гарсан, өөрсдөө хүүхэд шахуу байхдаа аав, ээж болсон болохоор хүүхдээ эрхлүүлж мэддэггүй байж. Одоо л хүүхэд эрхлүүлэх эрдэмд сайн сурч байгаа юм.

-Ажил гэсээр одоо л нэг амаръя гэхэд хүүхдүүд тань хэдийнэ том болж, хүний хүн болно. Энэ үед харамсахгүй юү?

-Харин тийм ээ, халуун ам бүлээрээ цагийг өнгөрөөх нөхцөл нэг л бүрдэж өгөхгүй байна гэж саяхан эхнэртэйгээ ярилцсан. Гадаа даалуу тоглоод нарлаж байгаа хөгшчүүдийг хараад ямар сайхан завтай юм бэ, санаа амар юм даа гэж боддог.

-Би ажил ихтэй үедээ завтай хүмүүст атаархаж, оронд нь байсан бол ийм, тийм юм амжуулахсан гэж боддог. Тэгээд цаг нь тулаад зав гарахаар төлөвлөснөө хийх нь ховор. Харин танд зав гарвал юу хийдэг бол?

-Өөртөө зав гаргах дургүй. Зун амрахаараа энд тэндхийн үйл ажиллагаа, элдэв зүйлд сатаараад гэртээ олон хоног тогтдоггүй. Хоёр, гурван хоног гэртээ амарч үзсэн. 18.30 цаг болохоор өдийд тоглолт гээд хувцсаа сольж байгаадаа гээд л сэтгэл гэгэлзээд гармаар санагдаад байдаг юм.

-Танд өнгөрсөн, одоо, ирээдүйн аль нь илүү чухал вэ?

-Өнгөрсөн цаг өнгөрсөндөө л үлдэж, одоо, ирээдүйн сургамж болдог. Тэгдэг байж гэж харамсаад байдаггүй, хувь төөрөг нь л тэр биз. Одоогоосоо илүү ирээдүйдээ санаа зовнидог. Хүмүүс яадаг юм бол, би л хувьдаа ирээдүйнхээ тухай байнга боддог.

-Хүмүүс ирээдүйгээ хэтэрхий их бодоод яг одоогийнхоо сайн сайхныг анзаардаггүй юм шиг ээ.

-Яг үнэн. Би их адгуу хүн л дээ. Нэг юм төлөвлөчихөөд өнөөх нь бүтэхгүй бол адгаад л, ард нь гарчих гэж яараад байна. Одоо нас яваад, намбатай болоод байгаа юм аа.

-Нас яваад гэснээс таны урлагийн нас хэд вэ?

-Энэ тухай бодож байгаагүй юм байна. Сая эргэцүүлэх нь ээ, би залуучуудтай байх их дуртай. Нас насныхан сууж байхад хэзээний л залуучуудтай ярьж байх жишээтэй.

-Амьдралыг тань орвонгоор нь эргүүлсэн үйл явдал байдаг уу?

-Гэнэтийн сонголт хийдэггүй болохоор тийм зүйл байхгүй ээ. Хүүхэд байхаасаа л ямар нэгэн алхам хийхдээ үр дагаврыг нь сайн боддог байсан.

-Таныг бөө болсон гэж нэг хэсэг цуурсан. Үүнд итгээд танд үзүүлэхээр ирж байсан хүн бий юү?

-Би хүний өмнөөс амьдардаггүй болохоор байгаагаараа л байдаг. Хүмүүс намайг юу гэж бодох нь падлийгүй. Тиймээс хов живийг нэг их тоодоггүй. Хэд хоног Эрдэнэт рүү тоглолтоор явж ирээд таньдаг хүнтэйгээ таарлаа. “Сайн яваад ирэв үү, хэд хоноод ирэв” гэж байна. Тоглолтоор явсныг хэлж байна гэж бодоод “Сайн сайн, долоо хонолоо” гэлээ. Тэгсэн удаж дээ гээд л жоготой хараад байна. Сэжиг төрөөд учрыг лавлатал намайг бөө болоод ёс үйлдэхээр явсан гэж ойлгосон юм билээ. Би ч үгүйсгэлгүй дуугүй өнгөрсөн. Аливаа хов живэнд ач холбогдол өгөөд, үгүйсгэхээр бусдын анхаарлыг улам их татдаг.

-Танай продакшн “Аянгын бороо”, “Сэрүүн хасын нууц” жүжиг тавихад танд тохирох дүр байгаагүйгээс болоод аль алинд нь тоглоогүй. Өөр төрх, бие хаатай байсан ч болоосой гэж харамссан уу?

-Өмнө нь тэгж боддог л байсан. Харин энэ жүжгүүдэд тоглоогүйдээ харамсдаг. Хүсээд ч дүр нь тохирохгүй бол яах юм бэ, эмгэнэлтэй байгаа биз. Манайхан “Сэрүүн хасын нууц” жүжигт аавынх нь дүрд тогло гэсэн. Аглуу надаас өндөр учир илүү тохирно. Хувиа бодоод уран бүтээлээ албал яах юм, жүжигчин хүн, продюсер хүн энэ тухай бодох л хэрэгтэй. “Болсон явдал” кино хийх гээд ярилцаж суухад тэнд нэг хөөрхөн дүр байна. Шинэ жүжигчнийг гарцаагүй гаргаж ирэх дүр. Зохиолч нь надад зориулж бичсэн гэнэ. Тэгтэл миний нүдэнд Батаа л харагдаад байсан. Шинэ жүжигчнээ гаргаж ирэх, тохирсон хүнээ тоглуулах нь продюсерийн үүрэг.

-Таныг ажиглаад байх нь ээ, кинонд их ховор тогложээ.

-Киноны санал олон ирж байсан ч хамтлагийн ажлаас болоод зав тэр бүр гардаггүй. Татгалзсан кинон дунд сайн бүтээлүүд ч, ямар азаар тоглоогүй юм гэж баярлахаар нь ч байсан. Мөнгө төгрөг нь чухал биш, сайн бүтээлд л тоглохыг хүсдэг.

-Хамгийн сүүлд хэзээ жүжиг үзсэн бэ?

-“Сэрүүн хасын нууц”-ыг үзэх шив дээ. “Гамлет”, “Тэнгэрийн хүү” үзье гэж үнэхээр хүссэн ч тоглолтуудтай маань давхцаад амжсангүй.

- Танай хамтлаг жүжиг ч тоглодог, шоу ч хийдэг. Үзэгч, орлого нь хоорондоо ялгаатай байсан биз?

-Ялгаа гаргах, эсэх нь биднээс л шалтгаална. “Сэрүүн хасын нууц”-ыг шоу тоглолт шиг л дүүрэн үзэгчтэй танхимд 28 хоног тоглолоо. Ашиг хөөцөлдөхөөсөө илүү уран бүтээлчийн өвчиндөө хөтлөгдөөд спонсоргүй байж, өөрсдөөсөө асар их хэмжээний хөрөнгө босгож тавьсан. Эргээд бодоход байж боломгүй зориг гаргасан байна билээ.

-“Хориотой жүжиг”-ийг үзмээр санагддаг. Тоглож байсан жүжгүүдээ дахин тавих уу?

-Тайзны бүтээл мөнх биш, тэр олон жүжгийн хэрэгсэл, эд зүйлийг хадгална гэдэг түрээсийн байранд байдаг хувийн хэвшлийн бидэнд хүндрэлтэй. Зарим тайзаа айлын хашаанд тавина, найзынхаа аж ахуйн хашаанд континерт хийгээд хураачихна. Хэзээ ав гэхийг бүү мэд. Өөрсдийн гэсэн театртай бол сайхан даа гэж боддог л юм.

-Таны мөрөөдөл үү?

-Би биелшгүй зүйл мөрөөддөггүй. Орлогоо хадгалаад, бусадтайгаа хамтраад театр босгож болж л байна. Даанч хүмүүсийн очих дуртай театрыг хаана байгуулах вэ, газрыг нь хэдэн төгрөгөөр худалдаж авах вэ гэдэг асуудал гарч ирнэ.

-Хошин урлаг, хошин шог хоёр юугаараа ялгаатай юм бэ?

-Хошин шог гэдэг мөн л урлаг шүү дээ. Дээр үед үйлдвэр бүрийн дэргэд дугуйлантай, уран сайханчид инээдмийн үзүүлбэр үзүүлдэг байсныг шог гараа гэдэг байсан. Түүнийг л хэлээд хэвшчихэж. -Урлаг биш гэж үзэх хэсэг хүн ч байдаг. -Дуурь, драмынхны хийснийг яагаад бүтээл гэдэг вэ гэвэл зохиолчдын бүтээлийг тоглодог. Харин бидэнд мэргэшсэн зохиолч байдаггүй, өөрсдөө ярилцаж хийдэг. Зохиолчтой болох гэж янз бүрээр л үзлээ. Уралдаан ч зарлаж байсан. Ирсэн зохиолуудыг нь тогловол үзэгчдэд тархиа хагалуулах юм билээ.

-Ш.Цэнд-Аюуш, Ц.Доржготов гээд л шог зохиолчидтой хамтарч ажиллаж болдоггүй юм уу?

-Барамсай, Доржготов нарын мундаг зохиолчийн олон сайхан бүтээл бий. 1960-аад оны бүтээлүүд нь одоо хүртэл инээлгэдэг. Энэ үеийн нийгэмд байж л байдаг асуудлыг хөндсөн зохиол бичсэн тэд ямар мундаг вэ. Гэхдээ тэдний бүтээлийг тайзнаа тавих гэхээр нэг л болж өгдөггүй, уншихад л зориулагдсан байдаг.

-Жүжгийн зохиол бичээд өг гэж болдоггүй юм уу?

-Тэднийг хоцрогдсон гэж болохгүй, бидний хийх гээд байгааг, орчин үеийн үзэгчдийн юу хүсдэгийг мэдэрдэггүй. Одооны залуучууд их сонин юм бичнэ дээ, шинэ хүн л хэрэгтэй.

-Эрэгтэй нь эмэгтэй болсон, хамтлаг дуучдыг дуурайсан, этгээд үг хэллэг хэрэглэсэн, дуулж бүжиглэж, шүлэг уншсан нэгэн хэвийн үзүүлбэрээс хүмүүс залхаж байна гэх юм. Продюсер хүний хувьд юу хийж, яаж шинэчлэх хэрэгтэй вэ?

-Би онолч биш. Манайх сүүлийн үед хэлбэрээ өөрчлөх гэж янз бүрээр л үзэж байна. Барууны шоу тоглолт техникийн урлаг болчихсон. Харин манайд тийм зүйл алга. Нөгөө талаас тарган бүтэлгүй эмэгтэйг бүтээхийн тулд бүсгүй хүн тоглуулахаар хувь хүнийг нь доромжилж байх шиг үзэгчдэд тусдаг. Этгээд үг хэллэг яагаад ашиглаж болохгүй гэж?

-Монгол хэлэнд, цаашлаад хүүхдийн хүмүүжилд нөлөөлнө гэдэг дээ.

-За, ямар үг хэллэг гаргаад, хэн гэдэг хүний хүүхдийг яаж хэрэгт оруулчихав аа. Уучлаарай, тэр бол эцэг эх, монгол хэлний багш нарын ажил. Бид хүүхдэд зориулж тоглодоггүй. 12 мянган төгрөгийн тасалбартай хүүхдийн тоглолт гэж байдаггүй юм. Хуц, донгос зэрэг бүдүүлэг үгийг тайзан дээр хэрэглэхгүй байх шаардлага тавьдаг. Бусад хамтлаг ч хэрэглэдэггүй байх.

-Хэрэглэдэг юм билээ.

-Ална шүү гэдэг үгийг жүжигт хэрэглэвэл бүдүүлэг гэж хэн ч хэлдэггүй биз дээ. Хоригдлын тухай жүжиг тавилаа гэхэд арга байхгүй л хэлнэ, цэцэг навч ярихгүй нь лавтай. Орчин үеийн хүүхдүүд Монголоо алдаж байгаа нь хошин урлагийнхны буруу биш. Нийгмийн буруу, цаашлаад сургалтын систем, Хэл шинжлэлийн хүрээлэн, бүгдийн буруу. Хүмүүс хамгийн түрүүнд ил харагдсан руу нь л дайрах юм. Хошин урлагийнхан ажлаа хийгээд л тиймэрхүү яриаг тоодоггүй. Би заримдаа хэтэрхий тоохгүй байна уу гэж боддог. 15 жилийн өмнө хошин урлагийнхан жүжиг тоглож чадахгүй гэдэг яриа байсан. Хийгээд үзүүллээ, одоо тэгж хэлэхээ больсон.

-Жүжиг тоглох хэцүү юү?

-Юу нь хэцүү байх вэ, тэгэхдээ амар ажил биш. Адилхан л жүжгийн нэг төрлөөр явж байхад чадахгүй гэх нь Онон хоёр хөл дээрээ явж байхад, нэг хөлтэй гэж ярьсантай адил.

-Шагнал авахаас айдаг уу?

-Аваагүй нь амар юм шиг ээ. Шагналаа дагаад дураараа байж болдоггүй. Гавьяат хүн байж чи ингэлээ, тэглээ гэдэг юм билээ. Хүн зүгээр л, байгаагаараа амьдарвал гоё. Миний аав Төрийн шагналт, ардын жүжигчин гэж ярихаас илүү биднийг ийм хүн болгож хүмүүжүүлсэн, тийм боловсрол эзэмшүүлсэн гэвэл сайхан. Би амьдралдаа сэтгэл хангалуун байна, ажлаасаа таашаал авч байна. Үр хүүхдүүдээ зөв хүн болгохыг хүсэж байна, болгоно. Тэгээд л боллоо. Миний хүүхдүүд ямар ч тохиолдолд гудамжинд шүлсээ хаяж, хог хаядаггүй. Хүү минь долоон настайдаа 10-тай хоёр хүүтэй зодолдох гээд зогсож байлаа. Яав ийв гээд очтол “Энэ хоёр ах ундааныхаа лаазыг газар хаячихлаа” гэдэг байгаа. Би дотроо баярласан. Энэ л аав болсны минь гавьяа, шагнал.