Палео арт буюу үлэг гүрвэлийн дүрслэх урлагийн чиглэлээр уран бүтээлээ дагнаж туурвидаг зураач Монголд цөөн бий. Тэдний нэг, Дино хочтой Б.Бямбацогттой ярилцсанаа хүргэе.
-Үлэг гүрвэл сонирхсон болохоор зураач болсон уу?
-Гурван настайдаа хөдөө явж ирээд анх морь зурж байсан. 1993 онд Оросын ОРТ сувгаар Монголын үлэг гүрвэлийн тухай нэвтрүүлэг үзээд үлэг гүрвэлийг сонирхож эхэлсэн. Шинжлэх ухааны академийн Палеонтологийн төвийн лабораторийн эрхлэгч, доктор Х.Цогтбаатар багшийн удирдлага дор 2000 оноос судалбартайгаар үлэг гүрвэл зурах болсон.
-Багаасаа л үлэг гүрвэл зурсан юм байна. Энэ нь таны төлөвшилд нөлөөлсөн үү?
-Багадаа үлэг гүрвэл дуурайн алхаж, мөчийг нь гартайгаа харьцуулж хардаг байсан. Овираптор, Велоцираптор зэрэг урт мөчтэй үлэг гүрвэлийн сарвуу, хөл нь хүний бугалга, гарын ястай төстэй. Анааш, матар зэрэг өөр шинжтэй амьтдаас ижил төстэй чанарыг нь хайдаг байсан.
-Палео арт судалгаанд тулгуурлаж зурдаг гэдэг. Бүтээлээ урлаг талаас нь яаж илэрхийлдэг вэ?
-Зурахаасаа илүү унших нь чухал. Зөвхөн номоор хязгаарлагдалгүй, нэг мэдээллийг олон эх сурвалжаас судалж, харьцуулан дүгнэвэл чанартай бүтээл болно.Үлэг гүрвэлийн махчин төрх, айсан, цочсон харц, зугтаж буй, олзоо барьж байгаа төрөл бүрийн хөдөлгөөнийг илэрхийлэхийг хичээдэг. Эхлээд цаасныхаа хэмжээг хараад, юу зурахаа дотроо төсөөлдөг. Мөн цээжээр зурах чадвартай байх хэрэгтэй. Манай багш олон талаас нь зураад, нэгийг нь сонго гэдэг. Харин надад давтагдашгүй нэгийг зурах зөв санагддаг. Тосон бал, гуашь, тушь гээд төрөл бүрийн будгаар зурж болдог. Тосон балаар зурахад ганц ч зураас илүү зурж, алдах эрхгүй учир хичээл зүтгэл, цаг их шаарддаг.
-Монголоос үлэг гүрвэлийн 80 орчим төрөл олдсон гэдэг. Үүнээс хэдийг нь зурж байв?
-Үлэг гүрвэл зураад 23 жил болж байна. Энэ хугацаанд хэдийг зурснаа мэдэхгүй. Том жижиг гэлтгүй бүх төрлийг зурсан. Тарбозаврыг мэдээ орсон цагаасаа л зурлаа. Байгалийн түүхийн музейд байдаг 25-27 настай тарбозавр болон 16 орчим настай гэгддэг алдарт Т.Батаарын бага дунд насны үеийг хүртэл зурсан.
-Үлэг гүрвэлд хөөгдөж байна гэж зүүдэлдэг үү?
-Багадаа тэгж зүүдлэх нь их байлаа. Монголын хүүхдийн ордонд зургаан жил сурсан. Тэнд сурч байхдаа хүүхдийн авьяасын тухай номд үлэг гүрвэлийн зүүднийхээ тухай оруулж байсан.
-Үлэг гүрвэлийн зургаар үзэсгэлэн гаргаж байв уу?
-120 орчим бүтээлээр үзэсгэлэнгээ дэлгэсэн. 10 ширхэг зургаа худалдахгүйгээр авч үлдээд, бусдыг нь зарсан. Монголчуудаас илүү гаднынхан ийм төрлийн зураг сонирхож авах нь элбэг.
-Өнгөрсөн онд ССАЖЯ Америкийн хоёр уран бүтээлчийг урьж, палео арт сургалт явуулсан. Хэр үр дүнтэй байсан бэ. Монголын палео артаас юугаараа ялгаатай байв?
-Тэр хоёр уран бүтээлч судалгаа, арга барилаараа хоорондоо эрс тэс ялгаатай байсан нь олон зүйл сурах таатай боломж байлаа. Үлэг гүрвэлээр дагнан зурдаг зураачид газар зүй, биологи, амьтны генетикийн тархац, цаг агаарын олон төрлийн мэдлэгтэй байх хэрэгтэй юм билээ. Олдвороо үзүүлж харуулах байгууламж багатай бид муж бүртээ музейтэй, таниулах зүйл ихтэй газрын уран бүтээлчидтэй арга барилаараа өдөр шөнө шиг ялгаатай. Сургалтад үлэг гүрвэл огт зурж байгаагүй хүмүүс ч хамрагдсан. Тэдний урам зориг, итгэл сэтгэлийг мохоолгүй цаашид үзэсгэлэн, сургалт, төрөл бүрийн хөтөлбөр хэрэгжүүлж, дэмжих хэрэгтэй.
-Энэ төрлийн зураач Монголд ховор байдаг нь ямар учиртай вэ?
-Монголчууд үлэг гүрвэл сонирхох нь цөөн учир мөнгө санхүүгийн хувьд хүндрэлтэй. Хүүхдүүд үлэг гүрвэлд дуртай байдаг ч танин мэдэхүйн талаас үзүүлж харуулах, мэдээлэл өгөх нь дутмаг учир 10 нас хүрээд л сонирхол нь буурдаг. Дэлхийн үлэг гүрвэлийн олдворын дөрөвний нэг нь Монголд бий. Анхны үлэг гүрвэлийн өндөг, өндгөө дарж байгаа үлэг гүрвэл, анхны зодолдож байгаа динозаврууд гээд Т.Батаараас гадна сонирхолтой олон олдвор Монголоос олдсон. Бид газраа сэндийчдэггүй, нүүдэлчин соёлтой учир нийт олдворын 70 гаруй хувь нь бүтнээрээ олдох боломжтой. Говийн зарим аймагт үлэг гүрвэлийн олдвор олчихоод гэртээ хадгалж, хамгаалж байгаа өрх ч байсан. Ийм баялагтай, эх орноо хайрлах сэтгэлтэй байхад олон музей байгуулж, эртний амьтдын талаар танин мэдүүлэх хэрэгтэй.
-Баримал урладаг уу?
-Хийвэл хийсэн шиг хийх хэрэгтэй. Баянхонгорт байдаг үлэг гүрвэлийн хотхон миний бодлоор тийм ч сайн, чанартай бүтээл болоогүй. Хайран материал, хайран мөнгө. 10 жилийн дараа Тэрэлжид байдаг баримал шиг болно байх. Ард түмний мэдэхгүй юмыг хийж байгаа, танин мэдүүлэх ач холбогдолтой учир сайн судалгаа хийх хэрэгтэй.
-Цаашдын зорилго тань юу вэ?
-Надад олон мөрөөдөл бий. Палео артаас гадна бөөгийн мөргөл, зан үйлийг есөн жил судалж байна. Нүүдлийн соёл, хар тугны сүр хүч, Нирун, Кидан улс, XV зууны шарын шашин зэргийг олон талаас судлах сонирхолтой, археологийн олдвор үзэж, таньж мэдэхийг хичээдэг. Шинэ музейгээ хурдан байгуулаасай. Лениний музей орон зайгаараа ч тэр, дэлхийн түвшинд нийцдэггүй. Гаднын археологи, палеонтологийн музейд эрдэмтэд нь амьдарч судалгаагаа хийдэг, үйлчлүүлсэн багачуудаар үлэг гүрвэлийн яс цэвэрлүүлж, будуулдаг олон төрлийн үйл ажиллагаа зохиодог. Олон музей байгуулагдчихвал хүүхдүүдийн танин мэдэхүйн мэдлэгт мэддэг чаддагаараа хувь нэмрээ оруулах юмсан.
Х.Цогтбаатар: Хэний ч хараагүй зүйлийг зурах хариуцлагатай ажил учир судлаачдаас зөвлөгөө авах хэрэгтэй
Шинжлэх ухааны академийн Палеонтологийн төвийн лабораторийн эрхлэгч, доктор Х.Цогтбаатараас палео артын тухай тодрууллаа
-Палео арт хэзээ үүссэн бэ?
-Палео гэдэг нь эртний гэсэн үг. Дэлхий дээр олон сая жилийн өмнө оршиж байсан амьтан, ургамлын чулуужсан олдворыг сэргээн судалдаг шинжлэх ухааныг палеонтологи гэдэг. Палеонтологи ганцхан үлэг гүрвэлийг судалдаг ухаан биш. Энэ шинжлэх ухаан хөгжсөн цагаас л палео арт үүссэн гэж болно. 1840-өөд онд Англичууд чулуужсан олдвор олсноор үлэг гүрвэлийг анх мэддэг болсон. Судлаач Ричард Оуэн ийм аварга амьтан байсан байна, динозавр гэж нэрлэе гэж анх зарласан. Европчууд Умард Америкт суурьшсанаар энэ талын судалгаа эрчимтэй хөгжсөн. Хамгийн сүүлийн үлэг гүрвэл 65 сая жилийн өмнө мөхсөн бол хамгийн эртний хүн таван сая жилийн өмнө аж төрж байсан гэдэг. Тэгэхээр хүн төрөлхтний хэзээ ч харж байгаагүй зүйлийг эрдэмтэд судлан, түүнд нь тулгуурлан зураачид дүрсэлснээр бид динозаврыг одоо амьдарч байгаа мэт сайн мэддэг боллоо. Бусад оронд палео арт урлагийн төрөл болон хөгжсөн. Эрдэмтдээс дутахааргүй үлэг гүрвэлийн мэдлэгтэй, судалгаа хийдэг, шинээр тогтоосон төрлийг зурдаг зураач байхад, ийм мэргэжлийнхний бүтээлээс хуулбарлан, хэлбэр, өнгийг нь өөрчлөн зурдаг хэсэг ч бий.
-Тэгвэл Монголд хэзээнээс хөгжиж эхэлсэн бэ?
-Үлэг гүрвэлийн талаар ойлголт, мэдээлэл өгдөг манай ном, сэтгүүлд дандаа гаднын зураачдын бүтээлийг тавьсан байдаг. Мэргэжлийн эрдэмтэдтэй хамтран ажиллаж, зөвлөгөө авч үлэг гүрвэл зурдаг уран бүтээлч Монголд тун цөөхөн бий. Ихэвчлэн гаднын зураачдын бүтээлээс санаа авч, Монгол үлэг гүрвэлийн онцлогийг шингээдэг. Соёлын гавьяат зүтгэлтэн Ч.Базарваань, зураач Б.Бямбацогт нар энэ чиглэлийн бүтээл олон жил туурвисан. Бямбацогт хүүхэд байхаасаа л зөвлөгөө авч, хажууд суугаад зурдаг байсан учир түүний бүтээл үнэнд ойртдог. Монголд хөгжиж эхэлсэн он цагийг хоёр хувааж үзэх хэрэгтэй. Гаднын зураачдын дүрслэл дээр үндэслэн бүтээж байсан нь 1980-аад он. Энэ үед А.И.Филатова гуайн санаачилгаар үлэг гүрвэлийн барималтай парк байгуулах зорилгоор Монументаль чимэглэлийн үйлдвэрийн уран бүтээлчид баримал урлаж байсан. Заримыг нь Үндэсний соёл амралтын хүрээлэнд байрлуулж байгаад сүүлд Тэрэлжид аваачсан юм билээ. Харин 2000 оноос хойш судалбартай зурж эхэлсэн. Өнгөрсөн онд Монголын хүүхдийн ордны багш, зураач М.Баярнэмэх биднээс зөвлөгөө авч “Үлэг гүрвэл зурж сурцгаая” нэртэй ном гаргасан. Энэ төрлийг сонирхож байгаа зураачид хэний ч хараагүй зүйлийг зурж байгаа учир хариуцлагатай хандаж, судлаачдаас зөвлөгөө аваарай гэж хэлмээр байна. Монгол үлэг гүрвэлээрээ дэлхийд алдартай, удахгүй музейтэй болох учир энэ чиглэлээр зурдаг зураачид их шаардлагатай болно.
-Монголоос олдсон 80 зүйлийн үлэг гүрвэлээс хэдийг нь зурсан бол?
-Яг тэдийг гэж хэлэхэд хэцүү. Нэг үлэг гүрвэлийг олон зурах шаардлагатай. Тухайлбал, нэг амьтан гүйгээд өнгөрлөө гэхэд зургийг нь олон удаа авч байж хөдөлгөөнийг нь гаргадаг. Тэгвэл одоо байхгүй амьтныг аппаратаар авах боломжгүй учир хөдөлгөөнийг нь олон төрлөөр зурж байж хамгийн оновчтой, тэр үлэг гүрвэлийн онцлогийг харуулсныг сонгодог. Цагаан зээр, хар сүүлт зээрийг хальт хараад ялгадагг үйтэй адил зарим үлэг гүрвэл үүд хоорондоо төстэй ч, тэс өөр байх нь бий.
-Гаднын палео арт зураачид Монголоос олдсон үлэг гүрвэлийг зурдаг болов уу?
-Тэгэлгүй яах вэ. Ямар ч улс үндэстэн, хил хязгаар байхгүй үед үлэг гүрвэл амьдарч байсан шүү дээ. Дэлхийн түүхийг сэргээх нэг л зорилготой учир палеонтологийн олдворыг өмчирхөх хэцүү.
-Зөвхөн судалгаанд тулгуурлахг үйгээр, зохиомжлон зурах нь палео арт төрөлд багтах уу?
-Палеонтологи, дүрслэх урлагийн хоёр салбарын дундаас үүссэн учир кубизм, абстракт зэрэг уран зургийн бүх аргыг хэрэглэж болно.
No comments:
Post a Comment