Цэнхэр дурдан алчуураа
Цэцэг навчаар гоёлоо доо
Цээжний яанагаа санахдаа
Цэргийн хороо илхэн байна гээд л уянгалуулахдаа цэрэг эрсийн зүрхэнд хайрын гал асааж, зарим нэгний алсад суугаа амрагийг санагалзуулж, зүрхийг нь дэвтээдэг байсан хүн бол ЦДБЭЧ-ын дуучин, гавьяат жүжигчин Л.Цэрэнпил. Ная гарсан ч гэлээ хөнгөн шингэн гэж жигтэйхэн эмээтэй уулзахаар очтол “Ханьтайгаа цуг ярилцлагаа өгч болох уу. Миний нөхөр Хилийн цэрэгт насаараа зүтгэсэн дэд хурандаа байдаг юм, хүмүүс тэр бүр мэддэггүй” гэв. Түүний хань Ж.Чадраабал гуай өдгөө 90 гарчээ. Торгон хил дээр учирч, гал голомтоо бадраан, нэгэн жарныг хамтдаа туулсан тэд одоо ч биенээ хайрын харцаар шагнах аж.
-Цэрэнпил гуай танай ах цэргийн хүн байсан нь таныг дуучин болоход нөлөөлсөн гэсэн үү?
-Би Ховдын Чандмань сумынх. Манай эгчийн нөхөр Бирваа цэргийн хүн л дээ. Өмнөговьд даргаар томилогдоход нь эгчийгээ дагаад явсан юм. Говьд бичиг үсэг, дуу шүлэг мэддэг хүн цөөхөн. Долдугаар ангийн боловсролтой хүн чинь тэр үед мундаг амьтан шүү дээ. Сангийн далайн VIII отрядад бичээч хийгээд, дарга нарын эхнэрүүдэд бичиг үсэг зааж, орой нь цэргүүдэд “Хар ус нуурын шагшуурга”, “Буянт гол” гээд л дуу заадаг байлаа. Эгчтэйгээ хамт заставынхаа үхрийг саана, сүү хөөрүүлж цэргүүддээ өгнө, онгорхой цоорхойг нь нөхнө. Ах, эгч хоёр гэрийнхээ ард надад жижигхэн байшин бариад өгчихсөн, тэнд нь ганцаараа амьдардаг байлаа.
-Өмнөговьд нөхөртэйгөө танилцсан уу?
-Намайг 15 настай охин очиход Чадраабал шинэ цэрэг. Би чинь ах аа гэж дуудна, хааяа хамт бүжигт орохоос цаашгүй. Чадраабалыг бичиг үсэгтэй гээд хоёр жил сургуульд явууллаа. Нэг өдөр ахындаа ортол жигтэйхэн ганган залуу цай уугаад сууж байна. Мундаг залуу болжээ, чамайг дарга болгоно гээд л Бирваа ах сүйд. Сайн харсан Чадраабал ах байсан. Удалгүй түүнийг Гашуун сухайтын заставын даргаар томилоод явуулчихсан. Намайг Халтар хурандаа “За чи заставуудаар явж цэргүүдийгээ баясга, цаадуул чинь дуу хуургүй уйдаж байгаа” гэдэг юм байна. Би ч хэдэн бүжигчин хүүхэн, хөлөөвийн даргатайгаа застав хэсээд л тэмээгээр жонжууллаа. Чадраабал ах заставтаа угтаж авлаа. Тэр үед хөгжимтэй дуулна гэх биш, “Задгай цагаан”-аа дуулаад л, цэргүүд бүжиглээд жигтэйхэн. Орой нь Чадраабал “Ахынхаа гэрт унтаарай” гэдэг юм байна. Хөлөөвийн дарга Дашрэнцэн “Үгүй, үгүй гадуур хонуулахгүй, даргын тушаалтай” гэж байна. Өглөө нь Чадраабал “За чи заставуудаараа явж бай, би та нарт хонь гаргаж өгнө” гэсэн. Тэгээд л хээр хонь гаргаад л хүлээж байв. Тэнд буудаллаад явах гэсэн өнөөх маань Дашрэнцэнгийн хажууд “Энийг Бирваа ахдаа өгөөрэй, нууц бичиг байгаа юм” гээд л дугтуйтай захидал өгч байна. Тэгснээ араас дуудаад “Чамд өгч байгаа юм шүү. Хүнд үзүүлэлгүй уншаарай” гэж шивнэсэн. Би ч юм бодолгүй, манай заставын Сүнжидмаатай жигтэйхэн байсан. Тэрэнд өгсөн байх гэсэн юм бодоод дараа нь нээтэл “За чи одоо нас бие гүйцлээ, удалгүй хүнтэй сууна. Застав хэдэн жилийн дараа татан буугдана. Говийн хүнтэй суувал ээж, аавтайгаа уулзаж чадахгүй, хүний нутагт зовно шүү, Дашрэнцэн чамд дуртай юм шиг харагдаж байна лээ” гэсэн байсан. Аминдаа намайг харамлаж байгаа нь тэр.
-Дашрэнцэн гэдэг нь говийн хүн үү?
-Тийм ээ, сайхан залуу, надад их сайн ханддаг байсан юм. Тэр захидлаас хойш удсан ч үгүй Чадраабал Бирваа ахынд ирсэн. Орой унтах болсон Бирваа ах “Байшиндаа Чадраабал ахдаа ор засаж өг” гэдэг юм байна. Чадраабал “Хоёулаа айл гэр болъё. Бирваа гуай зөвшөөрсөн” гэсэн. Тэгээд л нэг мэдсэн ханилаад 60 гаруй жил болж, үр ач нараа тойруулсан өнөр өтгөн айл боллоо доо.
Ж.Ч: Бирваа гуай бид хоёр нэг нутгийнх учир их дотно. Тэгээд л ахыг нь найрч, дүүтэй нь суусан хэрэг.(Инээв)
-Та энэ хугацаанд хаана ажиллаж байсан бэ?
Ж.Ч: Би заставын дарга, Отрядын штабын дарга, Мото буудлагын нэгдүгээр дивизийн хорооны штабын дарга, “Улаан –од” сонинд хэлтсийн эрхлэгч хийж байгаад тэтгэвэртээ гарсан. Одоо орноосоо босож чадахгүй, эхнэрээрээ асруулаад л байж байна даа.
Л.Ц: Энэ маань хэвтэрт ороод жил гаруй болж байна. Насаараа хил манаад даарч, хөрснөөс болдог юм уу, хөл нь мэдээгүй болсон.
-Танайх цэргийнхний хөлд их дарагддаг байв уу?
Л.Ц: Одоо ч олонх нь бурхан болчихлоо доо. Өвгөний ажлынхан гээд эргэж ирэх хүн алга. Уг нь насаараа хилийн цэрэгт ажилласан хүн юмсан. Бид мөнгө горьдохгүй ээ, хүнд сэтгэлийн дэм хэрэгтэй шүү дээ.
-Ханийнхаа хамгийн сайхан чанараас дурдахгүй юу?
Ж.Ч: Хүүхдүүдээ сайхан хүмүүжүүлж, намайгаа сайн халамжилахын зэрэгцээ хариуцсан ажилдаа эзэн болдог хүн. Хамт олон нь ч ам сайтай.
Л.Ц: Анх гэр бүл болоход “Чадраабал сайн залуу, алсдаа сайн дарга болно” гэж ах, эгч хоёр сонгож өгсөн нь алдаагүй. Үнэхээр хүний төлөө гэсэн сайхан хүн. Хүүхдүүдээ загнаж, зодолгүй, эвээр ярьж хүмүүжүүлсэн.
-Танай хүүхдүүдээс гавьяат жүжигчин хоёр, соёлын тэргүүний ажилтан нэг төрсөн байх аа?
Ж.Ч: Нэг охин минь багадаа өөд болсон юм. Манайх одоо дөрвөн охин, нэг хүүтэй. Туул, Тунгалаг, Баярмаа гээд гурван ч охин минь цэргийн дуучин. Харин хүү Энхбаяр маань сэтгүүлч, С.Оюун сайдын нөхөр шүү дээ. Энхцэцэг гадаадад боловсрол эзэмшсэн, Монголдоо ирээд удаагүй байгаа. Хүүхдүүдээ цөмийг нь гадаад, дотоодод сургуульд сургасан.
-Урлагийн ажил хэцүү учир зарим хүн хүүхдүүддээ мэргэжлээ өвлүүлэх дургүй байдаг. Та яаж хүлээж авсан бэ?
Л.Ц: Би дургүй байгаагүй ээ, нэг мэдэхэд л миний дуулдаг байсан дууг дуулдаг болчихож. Хоёр ач минь хүртэл Хөгжим бүжгийн коллежид суралцдаг. Уг нь ганц эмч хажууд байсан бол сайхан байхсан. Баярмааг бага байхад нь анагаахын сургуульд ор гэсэн “Үгүй, дуучин болно, манай сургуулийнхан намайг гоё дуулдаг гэсэн” гээд зүтгэсэн дээ. Одоо ЦДБЭЧ-ын урдаа барьдаг дуучдын нэг.
-Таны нэг ач ээжийгээ нэрээр нь дуудаад, таныг ээж гэдэг гэсэн үү?
Л.Ц: Нэг мөөмөө Баярмаад, нөгөөг нь Туулын хүүхдэд хөхүүлж хүн болгосон юм. Туулын хүүхэд одоо Америкт амьдардаг, чамайг ирэхээс өмнөхөн яриад “Ээж, та сайн уу, Туул ирж байна уу” гэж байна. Янзын хүүхэд шүү.
-Та Цэргийн ансамбльд хэзээ орсон юм бэ?
Л.Ц:Застав татан буугдсаны дараа манайх гэдэг айл хотод нүүж ирсэн. Туул маань хэдхэн сартай байсан санагдана. Сайд дарга нарын хүүхдүүд хүмүүждэг цэцэрлэгт бичиг үсэгтэй, дуулж хуурддаг хүн багшаар авна гэхээр нь очиж ажилласан. Тэр үед заставт хамт байсан Наажаа гэж найз маань Цэргийн ансамбльд ажиллаж байсан юм. Түүнтэй уулзахаар очтол цэргийн хувцастай хүмүүс жагсчихсан, дуу хөгжим эгшиглээд л жигтэйхэн гоё газар, Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Цэрэндорж гуай, орос мэргэжилтэнтэй сууж байна. Намайг хараад юун хүүхэд вэ гэхээр нь дуулдаг юм аа л гэлээ. Тэгээд л шалгуулаад санамсаргүй орсон доо.
-Хоёр Солонгосын дайны голомт дээр очиж дуулж байсан тухайгаа дурсахгүй юу?
Л.Ц:Ансамбльд ороод удааг үй байтал Ю.Цэдэнбал дарга намайг дуудуулдаг юм байна. “Чамайг их сайхан дуулдаг хүүхэд гэж сонслоо. Хоёр Солонгосын дайн дууссан. Хэдэн сая хүн үхсэн. Чи тэнд очиж дуулж өг” гэлээ. БНАСАУ-д очтол үнс нурманд дарагдчихсан газар, өлсгөлөн, уй гашуу болсон цэргүүд угтсан. Марамбай гэж 1500 хүний суудалтай театрт нь 10 гаруй хоног дуулж, цэргүүдийг баясгасан даа.
-Цэргүүдээс захидал их ирдэг байсан биз?
Л.Ц:Өө тэгэлгүй яах вэ, Сайхан дууллаа, баярлалаа, уулзъя л гэнэ. Би ч уншаад л ураад хаячихдаг байсан.
-“Дайчин алдар” чуулгатайгаа гадаад, дотоодод олон тоглодог байсан. Цэргийн хүмүүсийн ажил их хэцүү. Ар гэрийнхээ ажлыг яаж амжуулдаг байв даа?
Л.Ц:Хадам ээж хүүхд үүдийг минь хардаг байсан. Өнгөрснөөс нь хойш заримдаа дарга нарын эхнэрүүдээр харуулж, гадаадаас ирэхдээ бэлэг авчирж өгдөг байлаа.
-Хөдөө орон нутагт тоглохдоо замдаа олон саад бэрхшээлтэй тулгарна биз?
Л.Ц:Тэгэлгүй яах вэ. Дандаа шулуун дардан замаар явна гэж байхгүй. Тэмээ, мориор явж байгаад сүүлдээ автобус хөлөглөдөг болсон. Салхи бороо, цасан шуурга гээд л бүгдийг туулна. Хээр хоёр гурав хонох ч тохиолдол бий. Айлуудад очоод дуулаад өгөхөөр хонь гаргаад өгнө. Айл амьтангүй газар тэмээнийхээ бөхөнд наалдаад суучихдаг байлаа.
Түүний зээ хүү төгөлдөр хуураа тоглоно. Өвөө ч унтчихлаа. Харин сайхан зантай, сэргэлэн эмээ дайлж цайлна гээд сандарч гарав. Би ч яаран гарах гэхэд хэдэн чихэр атгуулаад, эмээ дээрээ ирж байгаарай гэсээр хоцров.
No comments:
Post a Comment