Архангайгаас аавтайгаа уулзахаар Улаанбаатарыг зорьдог хөөрхөн бор хүүтэй цаг товлон IV хорооллын Модны 2-ыг зорилоо. Тэр аавыгаа хайснаас хойш 50 гаруй жил өнгөрчээ. Кинон дээрх шиг мяраалаг, халзан бор хүн төсөөлөн отчол эсрэгээрээ.. Давхраатай алаг нүд, харц нь л яг хэвээрээ. “Улаанбаатарт байгаа миний аавд” киноны Гочоогийн дүрээр бидний сэтгэлд хоногшсон С.Ямаахүүтэй ярилцсанаа хүргэе.
-“Улаанбаатарт байгаа миний аавд” кинонд тоглох болсон түүхээсээ хуучлах уу?
-Намайг IV ангид байхад манай сургууль дээр кино проб хийнэ гээд л хоёр, гурван хүн ирсэн. Одоо бодох нь ээ, найруулагч Г.Жигжидсүрэн ирсэн юм билээ. 100 гаруй хүүхдээс шалгарч Гочоогийн дүрд тоглосон. Тэр үед кинонд хүүхэд тоглуулах хэрэг гарвал нэг, хоёр, гуравдугаар сургуулиас л авна шүү дээ. Намайг “Улаанбаатарт байгаа миний аавд” кинонд тоглож байхад манай ангийн Бэхбат, Цэцгээ хоёр “Салхины амт”- ын гол дүрд тоглосон. Төрийн ордны ард надтай зодолддог хүү, “Наад хаалгаа цохь цохь, хүчтэй цохь” гэдэг хүүхдүүд ч манай ангийнх.
-10 настай хүү кинонд тоглоход цөөнгүй бэрхшээл тулгарсан биз?
-Бага насны хүүхэд тоглосон анхны монгол кинонуудын нэг. 1959 онд “Ардын элч” гарсны дараа 1961 оны нэгдүгээр сард нээлтээ хийсэн юм. Бага зэрэг шантарсан ч алтан үеийн олон жүжигчин тоглосон болохоор надад тусалж, сайн бүтээл болгож чадсан. Хамгийн хэцүү нь анхны моторын дуу байж билээ. Би нэг хэсэгт хоёр, гурван дубль авахуулдаг байсан. Харин анхны удаа долоо, найман зураг авахуулсан. Аав хөдөөнөөс ирэхэд “Аав аа, аав аа” гэж баярладаг хэсгийн зургийг авахад газарт тэмдэглэгээ хийчихээд энд, тэнд зогс гээд зааж өгсөн юм. Одоо киногоо үзэхээр би өнөөх тэмдэглэгээгээ хайгаад газар ширтээд байдаг нь мэдэгддэг. Хүмүүс анзаардаггүй юм шиг байна лээ. Тэр үед жаахан хүүхэд дуу оруулна гэдэг төвөгтэй байсан учир Чулуунхүү дуу оруулсан.
-Д.Жигжид найруулагчийг ширүүн дориун зантай гэдэг. Таныг загнадаг байв уу?
-Кино зургаа өвөл, хавар агуулахад авчихаад зун нь Архангайн Булган уулын энгэрт натур зургаа авсан. Аавтайгаа хамт ойд зугаалаад “Мөөжиг жөөжиг алхаатай...” гэж дуулдаг хэсэг байдаг даа. Тэрийг Тэрэлжид Мэлхий хадны ойролцоо авсан юм. Үсэрч цовхчингоо дуулах хэцүү байсан болоод ч тэр үү нэг л болж өгдөггүй ээ. Жигжид найруулагч намайг загнаж, “Чамайг кино багаас хөөнө, Яв” гэсэн. Би ч жаахан хүүхэд хэрнээ их шазруун байж. Кино зургаа хаяад л майханд очиж цүнхээ аваад гарсан. Ухаандаа явах гэж байгаа юм гэнэ. Хаана байгаагаа ч мэдэхгүй хүн яах вэ дээ, өвсөн дотор ороод л унтчихсан. Кино багийнхан намайг их хайсан гэсэн. Орой нь Д.Жигжид найруулагч “Миний хүү одоо тэгж болохгүй шүү” гэж хэлээд гарсан. Ичинноров, Г.Жигжидсүрэн хоёр л намайг аргадаж, бууж өгөх ажлыг хийдэг байж дээ.
-Та их сахилгагүй байсан уу?
-Кинонд миний найз болж тоглодог хоёр хүү байдаг. Гол дээр цуг тоглодгийг нь Мандах, мотоцикль “чигнаалдаж”, айлын цонх хагалахад хамт дэггүйтдэг хүүг Махгал гэдэг. Энэ киноноос би насны найзаа олсон нь Мандах. Бид гурав өглөө эрт босоод уулаар тэнэж, жирх хөөгөөд алга болно. Зургандаа явах болчихдог, бид очихгүй их загнуулна аа. Сүүлдээ нэг нэг хүнд хариуцуулаад өгчихсөн, бараг л баривчлах шахуу юм болсон. Намайг нүүр хувиргагч Цолмон эгч хариуцдаг байсан. Тэр үеийн хөгтэй дурсамжуудаа одоо ч мартаж дээ. Намайг хотын унаанд суухад нэг нохой ээрдэг шүү дээ. Тэр гудамжны нохойг дасгачихсан чинь, надаас салахаа больсон. Архангайн зураг авалт дуусаад хот орох гэхэд өнөө нохой чинь дагаж давхиад болдоггүй, манайхан аваад ирсэн. Кино үйлдвэрийн хашааг манадаг байсан.
-Одоо ч үзсэн уйдахааргүй кино тэр үедээ их л дуулиан тарьсан байх. Нээлтээ хийсний дараа хүмүүс танд шүүмж, магтаал хэр их хэлдэг байв?
-Тухайн үед хүүхэд гол дүрд нь тоглосон кино ховор учир хүмүүсийн анхаарлыг их татсан. Албан байгууллагуудад очиж яриа хийж, энд тэнд залхтлаа уригддаг байсан.
-Дахиж киноны санал ирсэн үү?
-“Улаанбаатарт байгаа миний аавд”-ын дараа хүүхдийн кино олон бүтээгээгүй. 1970, 80-аад оноос л хийсэн. Тухайн үед хүүхдийн кино олон найруулсан бол санал ирэх л байсан биз ээ.
-Таныг багаасаа жолооч болохыг хүсэж, мөрөөдлөө ч биелүүлсэн гэж сониноос уншиж байсан
-Би жүжигчин болоогүй ч кино урлагийн хүн шүү дээ. Багадаа нисгэгч болно гэж боддог байсан. Тэр үед одоогийнх шиг хүссэн сургуульдаа орох боломж байгаагүй. Ахлах ангиа төгсөөд конкурс өгөхөд журнал дээрээс нэрсийн дарааллаар сургууль хуваарилна. А үсгээр эхэлсэн нэртэй нь дуртай ангиа авсаар надад МУИС-ийн физикийн анги, МУБИС-ийн математикийн анги, Цэргийн ерөнхий сургуулийн хуваарь үлдсэн. Цэрэг, цагдаагийн ажилд илүү сонирхолтой, тоо физикт дургүй болохоор цэргийн хүн боллоо. Төгсөөд удаагүй байтал Кино үйлдвэрт орон тоо гарч зураачаар ажилд орсон. Мэргэжлээрээ ер ажиллаагүй, тэслэгч цолны нормтой л үлдэх шив дээ. “Анхны алхам”, “Тунгалаг тамир” зэрэг тухайн үеийн киноны титр бичдэг байсан. Хатуу цаасыг хөөдөж, цагаан гуашаар бичнэ, өндөр ч цалинтай байж. Дараа нь гэрэлтүүлэгчээр ажиллаж, анхны гэрлийн мастер болсон.
-Урлагт нэгэнт орсон хүн гарахад хэцүү гэдэг. Яагаад жүжигчин болоогүй вэ?
-Гэрэлтүүлэг гэдэг урлаг шүү дээ, киноны амин сүнс. Тийм чухал ажлаа хаячихаад яаж кинонд тоглох вэ. “Гэрлэж амжаагүй явна”, “Моторын дуу” зэрэг кинонд жижиг дүрд тоглосон, хэд хэдэн орчуулгын бүтээлд дуу оруулсан. Гэрэлтүүлэг, нүүр хувиргалтгүй кино гэж байхгүй. Одооны монгол кинонуудыг үзээд инээд хүрдэг. Хоёр хүн яриад сууж байхад 10 хүний сүүдэр унах жишээтэй.
-”Улаанбаатарт байгаа миний аавд” гэж хаягласан захиагаа их гоё бичдэг. Таны өөрийн бичгийн хэв байж ээ?
-Тийм ээ, арван жилд байхдаа ангийнхаа хүүхдүүдийн шугам зургийн хичээлийг хийж өгдөг байлаа. Тэр захиан дээр зориуд “Улаанбаатард байнга миний аавд” гэж үг үсгийн алдаатай бичүүлж байсан.
-Гочоогийн дүр таны мөн чанараас хэр өөр байсан бэ. Тэр хүүгийн оронд байсан бол аавыгаа хайж хот орох байсан уу?
-Одоо хааяа гарахаар нь үзэхэд яг л миний характер харагддаг. Тэр үедээ ч анзаардаггүй байж. Би ер нь нэг зорьсон бол түүндээ заавал хүрч байж санаа амардаг болохоор аавынхаа араас явах л байсан.
-Тэр үед хүмүүс гудамжинд таараад танина биз?
-Орчин үеийн хүүхдүүдийн хэллэгээр сургууль дээрээ од байсан. Харин бага байхад гудамжинд таарсан хүмүүс анзаардаггүй байсан ч том болсон хойно таниад байсан. Одоо ч гэсэн их гярхай хүмүүс таньдаг. Тэгэхээр тэр үеийн дүр төрх үлдсэн шиг байна.
-Аав, ээж тань хүүгээрээ их бахархдаг байсан байх.
-Тэд маань энэ киноныхоо аав ээжийг одоо л ээж, аав аа гэж дуудаж сурахгүй юм бол жинхэнэ хүүхэд нь юм шиг жүжиглэж чадахгүй гэж захидаг байсан. Би киноныхоо дараа ч тэднийг ээж, аав аа гэж дууддаг байсан. Тогтох гуайтай одоо ч холбоотой байдаг. Кино үйлдвэрт Дамдинбазар гуайтай хамт ажилладаг байхдаа аав аа л гэж дуудна. Тэнд ажилладаг охин нь хүртэл намайг ах аа гэдэг байсан. “Улаанбаатарт байгаа миний аавд” төгсөхдөө “Аав аа” гээд тэвэрдэг дээ. Тэр зургийг авч байхад Дамдинбазар гуайн тав, зургаан настай хүү ирчихсэн байж. Зургаа ид авч байхад гэнэт л өнөө хүү уйлаад “Миний аавыг авах гэлээ, аав гэлээ” гэж уурлаж чарласан. Зургийн талбайд юун гаднын хүн оруулаад ирсэн юм гэж уурладаг Д.Жигжид гуай хүртэл тэр үед элгээ хөштлөө инээсэн. Дамдин-Очир гуай агуу хүн шүү дээ. Тэр хүн урт насалсан бол олон сайхан дүр бүтээх байсан даа.
-Настай хүмүүс тэтгэвэртээ гарсан ч зүгээр сууна гэж ер үгүй. Таны нэг өдөр хэрхэн өнгөрдөг вэ?
-Би цэцэг тарих дуртай. Зун манай тагт цэцгээр дүүрдэг. Урьд нь Таван буудалд хашаатай байхад тарихгүй ногоо байгаагүй. Ач, зээгээ хооллож ундлах, цэцэрлэгт нь хүргэж өгөх гээд л ажил мундахгүй. Зав гарвал интернэтээр аялж ертөнцийн сонин хачин уншдаг. Ач зээгээ сургуульд нь хүргэж өгөхдөө байрныхаа долоо, найман хүүхдийг хүргэж өгч, орой авдаг. Цаг товлож байрны өмнө хүүхдүүдээ жагсаагаад, командлаад л сургууль руу нь жирийнэ дээ.
-Зүрхэнд үрчлээ суудаггүй гэдэг дээ. Та мөрөөдлөөсөө хуваалцахгүй юү?
-Хүн юу эсийг бодох вэ. Хүүхдийн киноны хөөрхөн сэдэв байгаа. Түүнийгээ ажил хэрэг болгохоор Кино үйлдвэрт хамт ажиллаж байсан найруулагч Аюуштай ярилцаж байна. Энэ зунаас кино хийх санаатай. Мөрөөдөхөд мөнгө төлөх биш бодоод л байна.
-Сургуульд нь хүргэж өгдөг багачуудаасаа сэдвээ олсон юм уу?
-Үгүй ээ. Дээр үед хүүхэд автобусанд 20 мөнгөөр явдаг байсан. Нэг хүүхэд мөнгөгүйгээсээ болоод автобуснаас хөөгдөөд бууж байсныг харсан юм. Түүнээс санаа авч, хөөгдсөн хүү ээж, ааваасаа 40 мөнгө аваад нөгөө кондуктороо хайж, олон автобус дамжиж байгаа тухай кино хийнэ гэж бодож байсан ч зах зээлийн үе ирсэн. Одоо зайрмагны тухай кино хийнэ. Манай уран бүтээлчид олон кино хийж байгаа ч хүүхдийн бүтээл ховор байна.
No comments:
Post a Comment